حوزه های تمرکز در پی ام بوک هشت (PMBOK 8) چیست؟

یکی از تغییرات بزرگ و بنیادین در PMBOK 8، بازگشت ساختار فرآیندمحور است؛ اما نه در قالب همان «Process Groups» نسخه ششم، بلکه با معرفی مفهومی تکامل‌یافته به نام Focus Areas یا حوزه‌های تمرکز.

این حوزه‌ها، نقشهٔ اجرایی و عملیاتی مدیریت پروژه در نسخه هشتم هستند و به مدیر پروژه کمک می‌کنند تصمیمات، فعالیت‌ها، ابزارها و فرآیندها را در بستری منسجم و چابک به‌کار بگیرد. PMBOK 8 با این حرکت، هم نگاه ارزش‌محور نسخه هفتم را حفظ کرده و هم نقص «نبود راهنمای اجرایی» را جبران نموده است.

در این مقاله، حوزه‌های تمرکز را با رویکرد دانشگاهی و کاربردی بررسی می‌کنیم.

۱. حوزه‌های تمرکز (Focus Areas) کدامند؟

در PMBOK 8 پنج حوزه تمرکز اصلی تعریف شده‌اند که در حقیقت نسخه تکامل‌یافتهٔ گروه‌های فرآیندی هستند، اما با تأکید و ساختار جدید:

پنج Focus Area عبارت‌اند از:

1. Initiating Focus Area
2. Planning Focus Area
3. Implementing (Executing) Focus Area
4. Monitoring and Controlling Focus Area
5. Closing Focus Area

این حوزه‌ها نقش ستون‌های اجرایی استاندارد را ایفا می‌کنند و به مدیر پروژه کمک می‌کنند:

• جریان کار پروژه را ساختاردهی کند،
• خروجی‌ها را در جهت Value Delivery همسو کند،
• Tailoring را هوشمندانه انجام دهد،
• و در نهایت از سیستم ایجاد ارزش حمایت کند.

۲. چرا PMI مفهوم Focus Areas را معرفی کرد؟

بر اساس تحلیل‌های رسمی و پیش‌نمایش‌های منتشرشده:

۱) رفع شکاف نسخه هفتم

PMBOK 7 به‌شدت مفهومی بود و برای بسیاری از مدیران پروژه، نقشه عملی نداشت. Focus Areas این خلأ را برطرف می‌کنند.

۲) سازگاری با Tailoring نسخه هشتم

هر Focus Area مجموعه‌ای از فعالیت‌ها، ابزارها و خروجی‌هایی دارد که قابل تنظیم برای پروژه‌های predictive، agile یا hybrid است.

۳) پشتیبانی از ۷ دامنه عملکردی

Focus Areas به دامنه‌هایی مثل Schedule، Scope، Finance، Governance و Risk اتصال عملی می‌دهند.

۴) بازگشت فرآیندها بدون تبدیل‌شدن به چک‌لیست

In the background، ۴۰ فرآیند PMBOK 8 داخل همین حوزه‌های تمرکز بازآرایی شده‌اند.

۳. تشریح کامل پنج حوزه تمرکز در PMBOK 8

۳–۱. Initiating Focus Area — حوزه تمرکز آغازین

این حوزه بر تصمیم‌گیری اولیه، توجیه اقتصادی و هم‌ترازی با استراتژی تأکید دارد.

فعالیت‌های کلیدی شامل:

• تعریف و تحلیل Business Case
• استخراج ارزش مورد انتظار (Value Proposition)
• تأیید اولیه دامنه، رویکرد، ریسک سطح بالا
• تعیین اسپانسر، نقش‌ها و مدل حاکمیت
• صدور Project Charter

پیوند با ارزش: این حوزه تضمین می‌کند فقط پروژه‌هایی آغاز شوند که «ارزش واقعی» ایجاد می‌کنند.

۳–۲. Planning Focus Area — حوزه تمرکز برنامه‌ریزی

در نسخه هشتم، Planning یک سیستم انعطاف‌پذیر و Tailorable است.

شامل:

• تعریف محدوده (Scope)
• برنامه‌ریزی تعاملات ذی‌نفعان
• برنامه زمان‌بندی (Schedule)
• برآورد هزینه و بودجه (Finance Domain)
• برنامه ریسک، کیفیت، منابع، پایداری
• انتخاب رویکرد مناسب: Predictive / Agile / Hybrid
• تعریف Baselineها در صورت نیاز

ویژگی مهم نسخه هشتم:
برنامه‌ریزی باید Value-Driven باشد، نه Deliverable-Driven.

۳–۳. Implementing Focus Area — حوزه تمرکز اجرا

نقش این حوزه تحویل خروجی‌ها مطابق مدیریت ارزش است.

شامل:

• اجرای کار طبق برنامه
• مدیریت تیم‌ها و منابع
• ساخت و تحویل Deliverables
• اعمال اقدامات کیفیت (Embed Quality Principle)
• مدیریت ارتباطات و همکاری
• اجرای تصمیمات حاکمیتی
• مدیریت تغییر (براساس Governance Domain)

پیوند با Agile:
در پروژه‌های چابک، این حوزه شامل Sprint Execution، Daily Stand-ups، Backlog Refinement و Iterative Deliverables است.

۳–۴. Monitoring & Controlling Focus Area — پایش و کنترل

این حوزه یکی از نقاط قوت PMBOK 8 است و نقشی حیاتی در «Value Assurance» دارد.

شامل:

• اندازه‌گیری عملکرد
• مقایسه با Baselines
• کنترل تغییرات
• پایش ارزش و منافع (Benefits Tracking)
• ارزیابی ریسک‌ها و پاسخ‌ها
• بازبینی منظم در سطوح تیم، مدیریت و حاکمیت
• ایجاد بازخورد در چرخه ارزش

کلید فهم نسخه هشتم:
پایش و کنترل فقط «بر زمان و هزینه» نیست، بلکه «بر ارزش» نیز هست.

۳–۵. Closing Focus Area — حوزه تمرکز خاتمه

نسخه هشتم خاتمه را صرفاً «تحویل اسناد» نمی‌داند.

در PMBOK 8، Closing یعنی:

• انتقال پایدار خروجی‌ها به عملیات (Transition)
• ارزیابی منافع و آماده‌سازی برای Benefits Realization
• تحلیل درس‌آموخته‌ها (Lessons Learned)
• آزادسازی منابع
• تأیید ذی‌نفعان و حاکمیت
• بسته‌شدن مالی و قراردادی

هدف اصلی:
جای‌گذاری پروژه در «سیستم ارزش» و جلوگیری از ضایعات و دوباره‌کاری‌های آینده.

۴. ارتباط Focus Areas با ۷ دامنه عملکردی

Focus Areas نقش “چگونه” را ایفا می‌کنند
و ۷ دامنه عملکردی (Governance, Scope, Schedule, Finance, Stakeholders, Resources, Risk) نقش “چه چیزی” را.

به‌طور مثال:

• دامنه Schedule → در Planning و Monitoring تحقق می‌یابد
• دامنه Governance → در Initiating و Monitoring برای تصمیم‌گیری و کنترل
• دامنه Risk → در Planning، Implementing و Monitoring

این ارتباط دوطرفه است و در نسخه هشتم کاملاً ساختارمند شده.

۵. نقش Tailoring در Focus Areas

Tailoring هسته PMBOK 8 است.
Focus Areas با Tailoring کاملاً قابل تنظیم‌اند:

• در پروژه‌های Agile، Planning سبک‌تر و Iterative است؛
• در پروژه‌های Predictive، Baselineها دقیق‌تر و کنترل سخت‌تر است؛
• در Hybrid، بخش‌هایی Agile و بخش‌هایی Predictive برنامه‌ریزی می‌شود.

جمع‌بندی

حوزه‌های تمرکز در PMBOK 8 یک نوآوری استراتژیک‌اند. این حوزه‌ها:

• نقشه اجرایی نسخه هشتم را ارائه می‌دهند؛
• با ۷ دامنه عملکردی و شش اصل هسته‌ای هم‌سو هستند؛
• رفتار مدیر پروژه را از عمل‌گراییِ پراکنده به عمل‌گرایی «سیستمی و ارزش‌محور» هدایت می‌کنند؛
• ساختار لازم برای پیاده‌سازی Tailoring را فراهم می‌کنند؛
• و امکان اجرای Predictive، Agile و Hybrid را در چارچوب واحد استاندارد فراهم می‌سازند.

PMBOK 8 با معرفی Focus Areas نشان می‌دهد که «چگونه» می‌توان ارزش را از استراتژی تا نتایج عملیاتی استمرار داد.