چرا اصول پی ام بوک هشت (PMBOK 8) بازنگری شده است؟

یکی از پرسش‌های رایج در جامعهٔ مدیریت پروژه این است که:
«چرا PMI پس از معرفی ۱۲ اصل در PMBOK 7، تنها چند سال بعد در PMBOK 8 اصول را به ۶ اصل هسته‌ای کاهش و دوباره تنظیم کرد؟»

پاسخ این سؤال را می‌توان در ترکیب سه عامل دانست:

1. بازخورد گسترده جامعه حرفه‌ای،
2. تحولات محیط کسب‌وکار و نقش پروژه‌ها،
3. نیاز به سادگی، یکپارچگی و قابلیت نهادینه‌سازی سازمانی

در این مقاله، این دلایل را به‌صورت تحلیلی بررسی می‌کنیم.

بازخورد از تجربه اجرای PMBOK 7 در عمل

گزارش‌ها و تحلیل‌های منتشرشده درباره PMBOK 8 نشان می‌دهد که PMI در فرایند به‌روزرسانی نسخه هشتم، از داده‌ها و نظرسنجی‌های گسترده از متخصصان استفاده کرده است

برآیند این بازخوردها نشان می‌داد:

• ۱۲ اصل نسخه هفتم اگرچه جامع بودند، اما برای بسیاری از سازمان‌ها پیچیده و تا حدی انتزاعی تلقی می‌شدند.
• برخی اصول از نظر مفهومی هم‌پوشانی داشتند؛ به‌طور مثال، مفاهیمی مانند Systems Thinking، Value و Tailoring در عمل به‌هم‌گره خورده بودند.
• سازمان‌ها برای طراحی مدل شایستگی و نظام آموزشی داخلی، ترجیح می‌دهند با تعداد کم‌تری اصلِ بسیار روشن کار کنند.

PMI در واکنش به این بازخوردها، اصول را به‌گونه‌ای بازآرایی کرد که:

• تعداد آن‌ها کاهش یابد،
• اما پوشش مفهومی آن‌ها حفظ یا حتی عمیق‌تر شود،
• و ارتباط‌شان با حوزه‌های عملکردی و سیستم ارزش شفاف‌تر گردد.

نیاز به سادگی و قابلیت نهادینه‌سازی سازمانی

اصول زمانی مؤثرند که بتوان آن‌ها را در:

• خط‌مشی‌ها و دستورالعمل‌ها،
• فرآیندهای مدیریتی،
• نظام ارزیابی عملکرد و شایستگی‌ها،
• و فرهنگ سازمانی

ترجمه و نهادینه کرد. در عمل، بسیاری از سازمان‌ها ترجیح می‌دهند:

• به‌جای ۱۲ اصل جزئی، بر چند اصل «چتری» تمرکز کنند؛
• سپس هر اصل چتری را در قالب راهنماهای داخلی، چک‌لیست‌ها و مدل‌های رفتاری ریزتر کنند.

PMBOK 8 با معرفی ۶ اصل هسته‌ای این امکان را فراهم می‌کند که:

• هر اصل، همچون یک «ستون» در معماری مدیریت پروژه سازمان عمل کند؛
• و سازمان‌ها بتوانند به‌سادگی این ستون‌ها را در استانداردها و مدل‌های شایستگی خود وارد نمایند.

هم‌سویی با تحولات محیطی: چابکی، داده و پایداری

محیط مدیریت پروژه در دهه اخیر با چند روند مهم مواجه بوده است:

• رشد روش‌های چابک (Agile) و رویکردهای هیبرید؛
• استفاده گسترده از هوش مصنوعی و تحلیل داده در تصمیم‌گیری پروژه؛
• فشار روزافزون برای پایداری محیط‌زیستی، اجتماعی و حاکمیت شرکتی (ESG)؛
• و تاکید بیشتر بر ارزش و منافع در مقابل صرفاً تحویل محصول.

PMBOK 8 با بازبینی اصول، می‌خواهد مطمئن شود که:

• اصول نه‌فقط در پروژه‌های سنتی (مثلاً ساخت‌وساز یا زیرساخت) کاربرد دارند،
• بلکه در پروژه‌های دیجیتال، داده‌محور، استارتاپی و نوآورانه نیز راهنما باشند.

به‌همین دلیل، مفاهیمی مانند:

• تمرکز بر ارزش (Focus on Value)،
• ادغام پایداری (Integrate Sustainability)،
• و رهبری پاسخ‌گو (Be an Accountable Leader)

به قلب اصول منتقل شده‌اند.

تفکیک روشن‌تر میان «اصول» و «حوزه‌های عملکردی»

در PMBOK 7، برخی مفاهیم هم در سطح اصول و هم در سطح حوزه‌های عملکردی تکرار می‌شدند؛ برای مثال، مشارکت ذی‌نفعان و تیم هم به‌عنوان اصول و هم به‌عنوان دامنه‌های عملکردی مطرح بودند. این می‌توانست برای مخاطب تازه‌کار ابهام مفهومی ایجاد کند.

در PMBOK 8:

• اصول، چارچوب ذهنی و رفتاری رهبر پروژه را تعریف می‌کنند (مثلاً اینکه باید کل‌نگر باشد، بر ارزش تمرکز کند، پاسخ‌گو باشد، کیفیت را تعبیه کند و …).
• حوزه‌های عملکردی، ساختار عملی مدیریت پروژه را مشخص می‌کنند (مثلاً چگونه حاکمیت، محدوده، برنامه زمان‌بندی، مالی، منابع، ریسک و ذی‌نفعان را مدیریت کند).

این تفکیک باعث می‌شود معماری استاندارد:

• آموزشی‌تر،
• قابل‌درک‌تر،
• و برای طراحی سرفصل‌های دانشگاهی یا دوره‌های حرفه‌ای بسیار مناسب‌تر شود.

هماهنگی با بازگشت فرآیندها و Focus Areas

از آنجا که PMBOK 8:

• ۴۰ فرآیند را در قالب پنج Focus Area بازگردانده،
• و ۷ حوزه عملکردی را فرایندمحور کرده است،

لازم بود اصول نیز:

• با این معماری جدید هم‌خوان شوند،
• از تکرار غیرضروری مفاهیم جلوگیری شود،
• و نقش هر اصل در هدایت رفتار درون حوزه‌های عملکردی و فرآیندها واضح باشد.

به‌عنوان مثال:

• اصل «Adopt a Holistic View» با کل سیستم ایجاد ارزش و دامنهٔ Governance پیوند دارد؛
• اصل «Focus on Value» تمام دامنه‌ها، به‌ویژه Finance و Stakeholders را جهت‌دهی می‌کند؛
• اصل «Embed Quality» بر شیوه طراحی و اجرای فرآیندها در همه Focus Areaها اثر می‌گذارد.

جمع‌بندی

بازنگری اصول در PMBOK 8:

• نتیجه یک فرایند داده‌محور و مبتنی بر بازخورد از جامعهٔ مدیریت پروژه است؛
• با کاهش تعداد اصول و افزایش عمق و یکپارچگی آن‌ها، راه را برای نهادینه‌سازی در سازمان‌ها هموارتر می‌کند؛
• و با تحولات محیطی (چابکی، داده، پایداری، ارزش‌محوری) و معماری جدید استاندارد (۷ دامنه، ۴۰ فرآیند، Focus Areas) هماهنگ است.

به‌این‌ترتیب، ۶ اصل PMBOK 8 نه یک عقب‌گرد، بلکه یک تکامل منطقی و استراتژیک نسبت به ۱۲ اصل نسخه هفتم محسوب می‌شوند.