مهم‌ترین تغییرات پی ام بوک هشت (PMBOK 8) چیست؟

راهنمای PMBOK® Guide – Eighth Edition را می‌توان نقطه‌ی آغاز «دوران ارزش‌محور» در مدیریت پروژه دانست. PMI در این نسخه تلاش کرده است کاستی‌های نسخه هفتم از نظر «راهنمای عملی» را برطرف کند، در عین حال رویکرد نوین مبتنی بر ارزش، اصول، و سیستم خلق ارزش را حفظ و تقویت نماید.

در این مقاله، مهم‌ترین تغییرات PMBOK 8 را در چند دستهٔ اصلی بررسی می‌کنیم.

۱. یکپارچه‌سازی «استاندارد» و «راهنما» در یک چارچوب واحد

در نسخه‌های قبلی، «The Standard for Project Management» و «PMBOK Guide» به‌صورت دو سند جداگانه منتشر می‌شدند. در PMBOK 8 این دو در یک چارچوب واحد ادغام شده‌اند:

• بخش استاندارد (Standard) بیشتر بر ذهنیت، مفاهیم پایه و سیستم ایجاد ارزش تمرکز دارد؛
• بخش راهنما (Guide) بر دامنه‌های عملکردی، فرآیندها، ورودی/خروجی‌ها و ابزار و تکنیک‌ها تمرکز می‌کند.

این یکپارچگی باعث می‌شود خواننده در یک ساختار منسجم، هم «چرا» و هم «چگونه» مدیریت پروژه را ببیند.

۲. معرفی شش اصل هسته‌ای (Six Core Principles)

یکی از بزرگ‌ترین تغییرات، جایگزین شدن ۱۲ اصل نسخه هفتم با ۶ اصل هسته‌ای است:

1. Adopt a Holistic View
2. Focus on Value
3. Embed Quality into Processes and Deliverables
4. Be an Accountable Leader
5. Integrate Sustainability within All Project Areas
6. Build an Empowered Culture

این اصول در فصل «Project Management Principles» تشریح شده‌اند و هر اصل دارای بخش‌های ثابت مانند Project Impact، Principle in Action و Connected Performance Domains است که ارتباط آن را با عمل و با دامنه‌های عملکردی نشان می‌دهد.

۳. هفت دامنه‌ی عملکردی فرایندمحور (Seven Process-Driven Performance Domains)

در PMBOK 7، ۸ دامنه‌ی عملکردی معرفی شده بود. در PMBOK 8 این ساختار بازطراحی شده و به ۷ دامنه‌ی فرایندمحور تبدیل شده است که حول موضوعاتی مانند Governance، Scope، Schedule، Finance، Stakeholders، Resources و Risk سازمان‌دهی شده‌اند.

این دامنه‌ها:

• نقش «ستون‌های عملکردی» سیستم مدیریت پروژه را بازی می‌کنند؛
• و به‌طور مستقیم به فرآیندها، ابزارها و تکنیک‌ها متصل شده‌اند.

۴. بازگشت فرآیندها در قالب Focus Areas و ۴۰ فرآیند

یکی از نقدهای جدی به PMBOK 7، کمبود راهنمای اجرایی مشخص بود. PMBOK 8 در پاسخ به این نیاز:

• پنج حوزه تمرکز را معرفی می‌کند که درواقع همان گروه‌های فرآیندی کلاسیک (Initiating، Planning، Executing، Monitoring & Controlling، Closing) هستند، اما با نام و تأکید جدید؛
• حدود ۴۰ فرآیند را در این Focus Areaها و در دل ۷ دامنه عملکردی جای می‌دهد؛
• و تصریح می‌کند که این فرآیندها «الزام‌آور» نیستند، بلکه راهنمای عمل انعطاف‌پذیر هستند که باید با Tailoring متناسب شوند.

به این ترتیب، PMBOK 8 دوباره «نقشهٔ اجرایی» را به‌دست مدیر پروژه می‌دهد، بدون آنکه به نسخه ششم برگردد و صرفاً چک‌لیست فرآیندی باشد.

۵. تقویت سیستم ایجاد ارزش و Tailoring

در PMBOK 7، «System for Value Delivery» به‌عنوان فصل مفهومی معرفی شده بود. PMBOK 8 این مفهوم را ستون اصلی استاندارد می‌کند:

• بخش «A System for Value Delivery» در استاندارد، نحوه‌ی اتصال استراتژی، پورتفو، طرح، پروژه و عملیات را توضیح می‌دهد؛
• Tailoring در PMBOK 8 دارای یک جریان منطقی (Flow) است که برای هر دامنه و هر نوع پروژه می‌توان آن را به‌کار گرفت؛
• این دو عنصر (سیستم ارزش + Tailoring) باعث می‌شوند پروژه‌ها واقعاً به خلق ارزش استراتژیک منجر شوند، نه فقط تحویل خروجی.

۶. ادغام موضوعات نوظهور: پایداری، تکنولوژی، هوش مصنوعی

PMBOK 8 نسبت به نسخه‌های قبلی، تأکید بیشتری بر موضوعات جدید دارد:

• پایداری (Sustainability) در سطح اصول، دامنه‌ها و تصمیم‌گیری‌ها وارد شده است؛
• هوش مصنوعی و فناوری‌های نو در پیوست‌ها و بخش‌های تحلیلی مورد توجه قرار گرفته و نشان داده می‌شود که چگونه می‌توانند در تخمین، ریسک، گزارش‌دهی و تصمیم‌گیری به‌کار روند؛
• نقش PMO و حاکمیت پروژه‌ای در چارچوب سیستم ایجاد ارزش برجسته‌تر شده است.

جمع‌بندی

مهم‌ترین تغییرات PMBOK 8 را می‌توان در سه محور خلاصه کرد:

1. معماری جدید: ترکیب استاندارد + راهنما، ۶ اصل، ۷ دامنه، ۴۰ فرآیند، ۵ Focus Area.
2. تمرکز بر ارزش: محوریت سیستم ایجاد ارزش، Tailoring مبتنی بر ارزش، ارتباط با استراتژی.
3. به‌روزرسانی مفهومی: توجه به پایداری، تکنولوژی، حاکمیت و نقش راهبران پروژه در خلق ارزش پایدار.

برای سازمان‌ها و مدرسینی که می‌خواهند دوره‌های خود را به‌روز کنند، فهم این تغییرات، یک ضرورت است نه یک انتخاب.