قلمروهای عملکردی مدیریت پروژه بر اساس پی ام بوک هشت (PMBOK 8)
در PMBOK 8، «قلمروهای عملکردی» یا Performance Domains بهعنوان ستونهای اصلی مدیریت پروژه معرفی شدهاند. این قلمروها جایگزین ساختار دامنههای نسخه هفتم هستند، اما اینبار فرآیندمحور، ساختارمند و یکپارچه طراحی شدهاند تا مدیر پروژه بتواند میان اصول، فرآیندها و سیستم ایجاد ارزش ارتباط برقرار کند.
این هفت قلمرو، رفتار، تمرکز و الگوهای مدیریت پروژه را در تمامی رویکردها—چه پیشبینانه، چه چابک و چه هیبرید—پوشش میدهند.
۱. قلمرو Governance – حاکمیت پروژه
حاکمیت در PMBOK 8 فراتر از امضا و کنترل فرمهاست. این قلمرو نقش حیاتی در:
- همترازی تصمیمهای پروژه با استراتژی سازمان
- شفافسازی نقشها، مسئولیتها و ساختارهای تصمیمگیری
- تعیین سیاستها، چارچوبها و حدود اختیارات
- نظارت بر انطباق با استانداردهای سازمانی و الزامات قانونی
دلیل قرار گرفتن Governance در ابتدای فهرست این است که هر پروژه بدون چارچوب حاکمیتی مشخص، نمیتواند مسیر ارزشآفرینی پایدار را طی کند.
۲. قلمرو Scope – مدیریت محدوده
این قلمرو به چگونگی تعریف، تثبیت، مدیریت و کنترل محدوده میپردازد.
در PMBOK 8، محدوده تنها «فهرست کارها» نیست، بلکه بخشی از زنجیره خلق ارزش است.
تمرکز در این قلمرو شامل:
- تعریف شفاف Deliverables
- مدیریت تغییرات محدوده
- ایجاد شفافیت درباره نیازهای ذینفعان
- جلوگیری از گسترش بیرویه (Scope Creep)
در رویکردهای چابک، مدیریت محدوده با Backlog و تحویل تدریجی انجام میشود و PMBOK 8 این انعطاف را به رسمیت میشناسد.
۳. قلمرو Schedule – برنامهریزی و کنترل زمان
مدیریت زمان در نسخه هشتم:
- هم مدل پیشبینانه (WBS + Network Diagram + Gantt)
- و هم مدل چابک (Sprint، Cadence، Lead Time، Cycle Time)
را پوشش میدهد.
این قلمرو بر این نکته تأکید دارد که زمانبندی باید پویـا، دادهمحور و سازگار با تغییرات باشد.
شامل فعالیتهایی مثل:
- تعیین منطق توالی فعالیتها
- برآورد زمان
- مدیریت انحراف برنامه
- تحلیل ظرفیت تیم
۴. قلمرو Finance – مدیریت مالی
یکی از تغییرات مهم PMBOK 8، ایجاد یک قلمرو مستقل برای Finance است. این یعنی:
- ارزشمحوری
- تحلیل هزینه-فایده
- مدیریت بودجه و جریان نقدی
- کنترل هزینه (Cost Control)
- ارزیابی اقتصادی (NPV، ROI)
- پشتیبانی از تصمیمگیری سرمایهگذاری
Finance نقش کلیدی در پیوند پروژه با سیستم ایجاد ارزش دارد.
۵. قلمرو Stakeholders – مدیریت ذینفعان
در PMBOK 8، ذینفعان بهعنوان «همکاران پروژه» دیده میشوند، نه ناظران بیرونی.
این قلمرو شامل:
- تحلیل قدرت، علایق و نفوذ ذینفعان
- طراحی استراتژی مشارکت
- مدیریت انتظارات
- ایجاد ارتباط شفاف و اعتماد
ارتباط این قلمرو با اصلهای «Focus on Value» و «Be an Accountable Leader» کاملاً مستقیم است.
۶. قلمرو Resources – مدیریت منابع
این قلمرو هم منابع انسانی و هم منابع فیزیکی/تکنیکی را پوشش میدهد.
تمرکز آن شامل:
- تخصیص و بهینهسازی منابع
- توسعه تیم و ایجاد فرهنگ توانمند
- مدیریت تعارض و تعاملات تیمی
- استفاده اثربخش از تجهیزات، مواد و امکانات
PMBOK 8 بر اهمیت امنیت روانی، تنوع، همکاری و خودسازماندهی تأکید ویژه دارد.
۷. قلمرو Risk – مدیریت ریسک
ریسک در نسخه هشتم نه فقط یک فرآیند، بلکه یک ذهنیت مستمر است.
در این قلمرو، مدیر پروژه باید:
- ریسکها و فرصتها را شناسایی و تحلیل کند
- برنامههای پاسخ طراحی کند
- چرخه بازنگری و یادگیری ایجاد کند
- در رویکردهای چابک، از Iterationها برای کاهش ریسک استفاده کند
ارتباط Risk با Governance، Finance و Schedule بسیار عمیق است.
جمعبندی
قلمروهای عملکردی در PMBOK 8، نقشهای جامع برای هدایت پروژه از منظر ارزشآفرینی، چابکی، کنترل و پایداری هستند.
این هفت قلمرو به مدیر پروژه کمک میکنند تا بهجای تمرکز بر فعالیتهای جزیرهای، پروژه را بهصورت سیستمی، یکپارچه و ارزشمحور مدیریت کند.
