تفاوت‌های پی ام بوک هشت (PMBOK 8) با پی ام بوک هفت (PMBOK 7)

راهنمای A Guide to the Project Management Body of Knowledge (PMBOK® Guide) طی سال‌های اخیر دستخوش تحول‌های عمیقی شده است. نسخه هفتم در سال ۲۰۲۱ نگاه سنتیِ مبتنی بر «فرآیندها و حوزه‌های دانشی» را کنار گذاشت و استاندارد را بر پایهٔ اصول (Principles) و حوزه‌های عملکردی (Performance Domains) بازتعریف کرد.

اما نسخه هشتم، که در سال ۲۰۲۵ منتشر شده، تلاش می‌کند بین الگوی اصل‌محور نسخه هفتم و شفافیت فرآیندی نسخه‌های قدیمی‌تر تعادل برقرار کند. در این نسخه، هم‌زمان:

• شش اصل هسته‌ای به‌عنوان استاندارد رفتاری و فکری رهبران پروژه،
• هفت حوزه عملکردی به‌عنوان چارچوب عملکرد،
• و ۴۰ فرآیند در قالب پنج ناحیه تمرکز (Focus Areas)

ارائه شده‌اند تا پیوندی منسجم بین «چرایی»، «چیستی» و «چگونگی» مدیریت پروژه ایجاد شود.

در ادامه، تفاوت‌های کلیدی PMBOK 8 و PMBOK 7 را در چند محور اصلی بررسی می‌کنیم.

تفاوت در فلسفه و معماری استاندارد

الف) PMBOK 7: گذار از فرآیند به اصول و دامنه‌ها

در PMBOK 7:

• تمرکز از گروه‌های فرآیندی و حوزه‌های دانشی به سمت ۱۲ اصل مدیریت پروژه و ۸ حوزه عملکردی منتقل شد.
• «سیستم تحویل ارزش» (System for Value Delivery) به‌عنوان هستهٔ استاندارد مطرح گردید؛ یعنی پروژه‌ها در بستر یک شبکهٔ بزرگ‌تر از پورتفوها، طرح ها و عملیات دیده می‌شوند.
• عمداً از ارایهٔ فهرست جزئی فرآیندها اجتناب شد تا سازمان‌ها احساس نکنند PMBOK یک دستورالعمل سخت و غیرقابل‌انعطاف است.

این تغییر برای بسیاری از متخصصان جذاب بود، اما برای سازمان‌هایی که نیاز به چارچوب گام‌به‌گام داشتند، نوعی «خلأ اجرایی» ایجاد کرد.

ب) PMBOK 8: ترکیب اصول و فرآیندها در یک چارچوب یکپارچه

در PMBOK 8:

• استاندارد مدیریت پروژه و راهنمای بدنه دانش دوباره در یک جلد ادغام شده‌اند.
• شش اصل هسته‌ای استاندارد، رفتار و طرز فکر مورد انتظار از رهبران پروژه را تبیین می‌کند.
• هفت حوزه عملکردی (Governance، Scope، Schedule، Finance، Stakeholders، Resources، Risk) چارچوب عملکردی و ساختاری را شکل می‌دهند.
• در کنار این‌ها، ۴۰ فرآیند در قالب پنج Focus Area (شکل تکامل‌یافتهٔ Process Groups) معرفی می‌شوند تا راهنمای عمل غیرتجویزی در اختیار مدیران پروژه قرار گیرد.

به‌این‌ترتیب، PMBOK 8 می‌کوشد اصل‌محوری نسخه هفتم را حفظ کند، اما خلأ «چطور انجام بدهیم» را با معرفی مجدد فرآیندها جبران نماید.

اصول: از ۱۲ اصل به ۶ اصل هسته‌ای

در PMBOK 7، ۱۲ اصل مانند Systems Thinking، Value، Stewardship، Tailoring، Team و غیره تعریف شده بود.

در PMBOK 8، این اصول در قالب ۶ اصل هسته‌ای ادغام، ساده‌سازی و ساختارمند شده‌اند:

1. Adopt a Holistic View – اتخاذ دید کل‌نگر
2. Focus on Value – تمرکز بر ارزش
3. Embed Quality – تعبیه کیفیت در فرآیندها و تحویل‌دادنی‌ها
4. Be an Accountable Leader – راهبری پاسخ‌گو
5. Integrate Sustainability – ادغام پایداری در تمام ابعاد پروژه
6. Build an Empowered Culture – ساخت فرهنگ توانمند و تیم‌های توانمند

این کاهش تعداد، درواقع ناشی از یکپارچه‌سازی مفهومی است؛ بسیاری از مضامین ۱۲ اصل قبلی در دل این شش اصل ادغام شده‌اند. هدف این است که:

• آموزش و نهادینه‌سازی اصول در سازمان‌ها ساده‌تر شود؛
• هم‌پوشانی‌های مفهومی کاهش یابد؛
• و ارتباط اصول با حوزه‌های عملکردی و فرآیندها شفاف‌تر باشد.

حوزه‌های عملکردی: ۸ دامنهٔ نسخه هفتم در برابر ۷ دامنهٔ نسخه هشتم

در PMBOK 7، حوزه‌های عملکردی شامل مواردی مانند Stakeholders، Team، Development Approach and Life Cycle، Planning، Project Work، Delivery، Measurement و Uncertainty بود.

در PMBOK 8، حوزه‌ها به‌صورت زیر بازطراحی شده‌اند:

• Governance
• Scope
• Schedule
• Finance
• Stakeholders
• Resources
• Risk

نکات قابل‌توجه:

• حوزه Finance به‌صورت مستقل مطرح شده و نشان می‌دهد استاندارد جدید، به ابعاد مالی و اقتصادی پروژه اهمیت بیشتری می‌دهد.
• بسیاری از مضامین دامنه‌های نسخه هفتم (مثل Measurement یا Project Work) در این معماری جدید، درون Governance، Schedule، Risk و سایر حوزه‌ها ادغام شده‌اند.
• این ساختار به زبان رایج مدیریت سازمان (محدوده، زمان، هزینه، ریسک، ذی‌نفعان) نزدیک‌تر است و در عین حال موضوعات نوینی مانند Governance و Resources را برجسته می‌کند.

منبع: مرجع توضیح دامنه‌های عملکردی PMBOK 7

فرآیندها و Focus Areas: بازگشت «چگونگی»

در PMBOK 7، گروه‌های فرآیندی کلاسیک (Initiating، Planning، Executing، Monitoring & Controlling، Closing) عملاً از استاندارد حذف شده بودند. نسخه هشتم:

• این ساختار را با نام جدید Focus Areas دوباره مطرح می‌کند؛
• حدود ۴۰ فرآیند را معرفی می‌کند که هرکدام به یک یا چند حوزه عملکردی متصل‌اند؛
• اما تأکید می‌کند که این فرآیندها الزام‌آور و تجویزی نیستند؛ بلکه باید بر اساس Tailoring متناسب با پروژه و سازمان انتخاب و ترکیب شوند.

به‌عبارت دیگر، PMBOK 8 می‌گوید:
«برای اجرا، این جعبه‌ابزار فرآیندی در اختیار توست؛ اما خودت باید بسته به زمینه، آن را تنظیم کنی.»

منبع: تحلیل ساختار و تغییرات PMBOK 8

جایگاه «سیستم ایجاد ارزش» در هر دو نسخه

• در PMBOK 7، System for Value Delivery بیشتر فصل نظری و مفهومی است که توضیح می‌دهد پروژه‌ها چگونه در کنار پورتفو و طرح و عملیات، ارزش خلق می‌کنند.
• در PMBOK 8، همین مفهوم در ارتباط با اصول، حوزه‌ها و فرآیندها به‌صورت عملی‌تر مطرح می‌شود؛ یعنی نشان می‌دهد:
  • هر اصل چگونه به ارزش کمک می‌کند؛
  • هر حوزه عملکردی چه نوع ارزش و پیامدی تولید می‌کند؛
  • و هر فرآیند چگونه در زنجیرهٔ خلق ارزش نقش دارد.

منبع: صفحه رسمی PMBOK® Guide در وب‌سایت PMI

جمع‌بندی

تفاوت‌های PMBOK 7 و PMBOK 8 را می‌توان این‌گونه خلاصه کرد:

• PMBOK 7: گذار از نگاه صرفاً فرآیندی به استانداردی اصل‌محور و ارزش‌محور، اما با کاهش جزئیات اجرایی.
• PMBOK 8: حفظ همین فلسفهٔ ارزش‌محور، اما بازگرداندن شفافیت اجرایی از طریق ۴۰ فرآیند و Focus Areas، و سازمان‌دهی دوبارهٔ حوزه‌های عملکردی در قالب ۷ دامنهٔ مشخص.

برای سازمان‌ها و مدیران پروژه‌ای که به‌دنبال ترکیب بینش استراتژیک و راهنمای عملی هستند، PMBOK 8 یک چارچوب بالغ‌تر و متوازن‌تر نسبت به نسخه هفتم محسوب می‌شود.

منبع: مرجع تغییرات فرآیندها و دامنه‌ها در PMBOK 8 و تأثیر آن بر آزمون PMP