اصول پی ام بوک هشت (PMBOK 8) – تشریح کامل شش اصل هستهای
PMBOK 8 شش اصل هستهای را بهعنوان «چارچوب رفتاری و ذهنی» رهبران پروژه معرفی میکند. این اصول، خروجی یک فرایند فشرده بازنگری هستند که در آن ۱۲ اصل نسخه هفتم در قالب ۶ اصل منسجمتر و کاربردیتر تجمیع شدهاند.
در این مقاله، هر یک از این اصول را بهصورت تحلیلی بررسی میکنیم.
اصل ۱: Adopt a Holistic View – اتخاذ دید کلنگر
این اصل بیان میکند که مدیر پروژه باید پروژه را:
- بهعنوان بخشی از سیستم ایجاد ارزش ببیند، نه یک جزیرهٔ جدا؛
- وابستگیها، روابط، بستر سازمانی، محیط بیرونی و چرخه عمر محصول/نتیجه را در نظر بگیرد.
در عمل، این اصل به معنای:
- درک ارتباط پروژه با پورتفو، استراتژی و دیگر پروژهها؛
- شناخت اثرات ثانویه و سوم زنجیره تصمیمات (Second/Third-order Effects)؛
- توانایی حرکت بین «دید هلیکوپتری» و «جزئیات اجرایی» است.
اصل ۲: Focus on Value – تمرکز بر ارزش
این اصل میگوید معیار نهایی موفقیت پروژه، ارزش خلقشده برای ذینفعان است، نه صرفاً تکمیل در محدوده و زمان و هزینهی برنامهریزیشده:
- ارزش میتواند مالی، عملیاتی، استراتژیک، اجتماعی یا کیفی باشد؛
- ارزش باید در ابتدای پروژه تعریف، در طول پروژه پایش و پس از خاتمه ارزیابی شود؛
- تصمیمات (تغییرات، اولویتها، تخصیص منابع) باید براساس اثر بر ارزش گرفته شوند.
اصل ۳: Embed Quality into Processes and Deliverables – تعبیهی کیفیت
کیفیت در PMBOK 8:
- یک فعالیت انتهای خط نیست،
- بلکه باید در طراحی فرآیندها، روشها، تحویلدادنیها و تصمیمات از ابتدا تعبیه شود.
این اصل با مفاهیمی چون:
- پیشگیری بهجای بازرسی،
- کیفیت بهعنوان مسئولیت همهی اعضای تیم،
- و ارتقای مستمر سیستمها و فرآیندها
ارتباط مستقیم دارد.
اصل ۴: Be an Accountable Leader – راهبر پاسخگو
این اصل جانشین مفاهیمی مانند Stewardship در نسخههای قبلی است و میگوید رهبر پروژه:
- نسبت به نتایج پروژه،
- نسبت به استفاده از منابع سازمان،
- و نسبت به استانداردهای اخلاقی و حاکمیت پاسخگو است.
رفتارهای کلیدی شامل:
- شفافیت در گزارشدهی،
- مدیریت تعارض منافع،
- حمایت از تصمیمات مبتنی بر داده و ارزش،
- و ایجاد اعتماد در تیم و بین ذینفعان.
اصل ۵: Integrate Sustainability within All Project Areas – ادغام پایداری
این اصل یکی از تفاوتهای مهم PMBOK 8 با نسخههای قبلی است. پایداری:
- فقط موضوعی محیطزیستی نیست،
- بلکه سه بعد محیطزیستی، اجتماعی و اقتصادی (Triple Bottom Line) را در بر میگیرد.
رهبر پروژه باید:
- اثرات بلندمدت تصمیمات را بر محیط، جامعه، شهرت سازمان و ریسکهای آینده در نظر بگیرد؛
- به جای تمرکز صرف بر اهداف کوتاهمدت پروژه، به اثرات پروژه بر نسلهای بعدی و ذینفعان گسترده بیندیشد.
اصل ۶: Build an Empowered Culture – ساخت فرهنگ توانمند
این اصل فراتر از ساخت «تیم» است و بر فرهنگ پروژهمحور توانمند تأکید دارد:
- ایجاد فضایی که در آن افراد احساس مالکیت، اختیار و امنیت روانی (Psychological Safety) داشته باشند؛
- تشویق همکاری، یادگیری، نوآوری و بازخورد؛
- حمایت از تنوع، شمول و احترام متقابل.
در چنین فرهنگی، تیمها میتوانند در چارچوب حاکمیت، خودسازمانده و چابک عمل کنند.
جمعبندی
شش اصل PMBOK 8، چارچوبی برای:
- طرز فکر (Mindset) رهبر پروژه،
- اخلاق و پاسخگویی،
- و تمرکز بر ارزش، کیفیت، پایداری و فرهنگ
فراهم میکنند. بدون درونیسازی این اصول، استفاده از دامنهها و فرآیندها صرفاً به اجرای مکانیکی تبدیل میشود و با فلسفهی ارزشمحور PMBOK 8 همخوان نخواهد بود.
