ارتباط بین حاکمیت سازمانی و حاکمیت شرکتی در پی ام بوک هشت (PMBOK 8)
یکی از موضوعات کلیدی و در عین حال کمتر فهمیدهشده در مدیریت پروژه، حاکمیت (Governance) است. PMBOK 8 با ایجاد یک دامنه عملکردی مستقل برای حاکمیت و پیوند آن با «سیستم ایجاد ارزش»، نشان میدهد که پروژهها بدون قرار گرفتن در چارچوب حاکمیت شرکتی و سازمانی، نمیتوانند بهطور پایدار ارزش خلق کنند.
در این مقاله، ارتباط بین حاکمیت سازمانی/پروژهای و حاکمیت شرکتی در نگاه PMBOK 8 را بررسی میکنیم.
۱. تعریف حاکمیت شرکتی (Corporate Governance)
در ادبیات مدیریت، حاکمیت شرکتی به چارچوبی اشاره دارد که:
- نحوه هدایت و کنترل سازمان در سطح هیئتمدیره و سهامداران را تعیین میکند؛
- نقشها و مسئولیتها، ساختار کمیتهها، سازوکارهای نظارت و پاسخگویی را مشخص میکند؛
- و تضمین میکند که سازمان در جهت منافع بلندمدت سهامداران و ذینفعان عمل کند.
PMBOK 8 این سطح از حاکمیت را بخشی از «Context» سیستم ایجاد ارزش میداند.
۲. حاکمیت سازمانی و پروژهای (Organizational / Project Governance)
در سطح پایینتر، حاکمیت سازمانی/پروژهای به مجموعهای از:
- سیاستها، استانداردها و متدولوژیها،
- نقشها و ساختارهای سازمانی مانند PMO، کمیتههای پروژه، مالک محصول، اسپانسر،
- و سازوکارهای گزارشدهی و کنترل
اشاره دارد که تعیین میکنند پورتفوها، طرح ها و پروژهها چگونه انتخاب، برنامهریزی، اجرا و کنترل شوند.
در PMBOK 8، این سطح در دامنه عملکردی Governance تشریح میشود.
۳. پیوند حاکمیت شرکتی و حاکمیت سازمانی در PMBOK 8
PMBOK 8 نشان میدهد که این دو سطح حاکمیت کاملاً به هم متصلاند:
- ترجمهٔ استراتژی به پورتفو و پروژهها
- حاکمیت شرکتی جهتگیریهای کلان (استراتژی، ریسکپذیری، اهداف مالی، سیاستهای ESG) را تعیین میکند؛
- حاکمیت سازمانی این جهتگیریها را به تصمیمهای عینی دربارهٔ انتخاب پروژهها، بودجهها و اولویتگذاری تبدیل میکند.
- چینش ساختارهای نظارتی و تصمیمگیری
- هیئتمدیره ممکن است کمیتههای ریسک، سرمایهگذاری یا استراتژی داشته باشد؛
- حاکمیت سازمانی کمیتههای پورتفو، هیئتهای کنترل تغییر (CCB)، PMO، و معماری فرآیندهای گزارشدهی را طراحی میکند تا اطلاعات لازم به سطح شرکتی منتقل شود.
- اطمینان از خلق و پایداری ارزش
- حاکمیت شرکتی مسئول پاسخگویی در برابر سهامداران دربارهٔ «ارزش خلقشده» است؛
- حاکمیت سازمانی با طراحی سیستم مدیریت منافع (Benefits Realization)، اطمینان میدهد که ارزش وعدهدادهشده توسط پروژهها در عمل تحقق مییابد.
۴. نقش دامنه Governance در PMBOK 8
دامنه Governance در PMBOK 8 بهطور خاص بر موضوعاتی مانند:
- همترازی پروژه با استراتژی و پورتفو؛
- وضوح نقشها و مسئولیتها؛
- شفافیت در تصمیمگیری؛
- سازوکارهای کنترلی و گزارشدهی؛
- و انطباق با استانداردها، قوانین و سیاستهای بالادستی
تمرکز دارد. این دامنه درواقع «حلقه اتصال» بین حاکمیت شرکتی و اجرای پروژهای است.
۵. پیامدها برای مدیران پروژه و PMO
برای مدیران پروژه و مسئولان PMO، فهم این ارتباط چند پیامد عملی دارد:
- تحلیل ذینفعان باید شامل هیئتمدیره و کمیتههای حاکمیت باشد، نه فقط مشتری و تیم؛
- گزارشهای وضعیت پروژه باید طوری طراحی شوند که اطلاعات لازم برای تصمیمگیری در سطح حاکمیت شرکتی را فراهم کنند (مثلاً اثر بر KPIهای استراتژیک، ریسکهای کلان، منافع مورد انتظار)؛
- طراحی متدولوژی داخلی (Project Lifecycle، Gateها، Checkpointها) باید منطبق با الزامات حاکمیت سازمان باشد.
جمعبندی
در PMBOK 8، حاکمیت یک مفهوم حاشیهای نیست؛ بلکه:
- در سطح شرکتی، چارچوب تصمیمگیری و پاسخگویی را تعیین میکند؛
- در سطح سازمانی و پروژهای، تبدیل استراتژی به پورتفو و پروژهها را هدایت میکند؛
- و در دامنه Governance، بهعنوان پل بین این دو سطح عمل میکند.
این نگاه سیستمی به حاکمیت، درک مدیریت پروژه را از «اجرای یک پروژه منفرد» فراتر میبرد و آن را در متن حیات استراتژیک سازمان قرار میدهد.
